تحلیل نقش سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل (ITS) در ارتقاء بهره‌وری و پایداری حمل‌ونقل جاده‌ای کالا در ایران

تحلیل نقش سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل (ITS) در ارتقاء بهره‌وری و پایداری حمل‌ونقل جاده‌ای کالا در ایران

چکیده

حمل‌ونقل جاده‌ای، اصلی‌ترین شیوه جابه‌جایی کالا در ایران به شمار می‌آید و سهم عمده‌ای در اقتصاد ملی دارد. با این حال، چالش‌هایی همچون پایین بودن بهره‌وری، فرسودگی ناوگان، تأخیر در جابه‌جایی و نبود داده‌های لحظه‌ای، عملکرد این بخش را تضعیف کرده‌اند. در این پژوهش، با تلفیق یافته‌های چند مقاله علمی معتبر، تأثیر سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند (ITS) در بهبود عملکرد لجستیک جاده‌ای کالا تحلیل شده و راهکارهای اجرایی بر مبنای رویکرد تفکر ناب و توسعه پایدار پیشنهاد می‌گردد. نتایج نشان می‌دهد هوشمندسازی می‌تواند تا ۳۰٪ راندمان زمان سفر و تا ۴۰٪ مصرف سوخت را کاهش دهد، و منجر به شفافیت اطلاعات و رضایت مشتری گردد.

۱. مقدمه

حمل‌ونقل جاده‌ای به‌عنوان ستون فقرات زنجیره تأمین در ایران، مسئول جابه‌جایی بیش از ۹۰٪ از حجم کالای داخلی است (میاندوآبچی، ۱۳۹۹). با این حال، چالش‌هایی نظیر بهره‌وری پایین، مصرف بالای سوخت، تصادفات، نبود مدیریت دقیق بار و عدم شفافیت در عملیات باعث کاهش اثربخشی این سیستم شده است. در سال‌های اخیر، توجه به سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند (ITS) به‌عنوان راهکاری نوین برای مقابله با این مشکلات افزایش یافته است.

۲. پیشینه پژوهش

بررسی منابع علمی نشان می‌دهد حمل‌ونقل جاده‌ای در ایران نیازمند تحول ساختاری است:

• نصیری و زمانیان (1399) با تحلیل SWOT در حوزه صادرات کالای جاده‌ای، ضعف فناوری و ارتباطات را یکی از اصلی‌ترین تهدیدها معرفی کرده‌اند.

• مقاله CIVILICA (کد 611178) به کاربرد تفکر ناب در حمل‌ونقل جاده‌ای پرداخته و ناکارآمدی زمانی و مصرف منابع را عامل کاهش بهره‌وری دانسته است.

• مقاله پرتال جامع علوم انسانی (1401) با رویکرد راهبردی، نقش سیستم‌های هوشمند را در کاهش چالش‌های اصلی این بخش بررسی کرده است.

۳. روش تحقیق

این پژوهش از نوع مروری ـ تحلیلی است و از تکنیک ترکیب اسنادی (Document Synthesis) بهره گرفته است. مقالات معتبر فارسی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲ تحلیل و یافته‌ها در سه محور اصلی استخراج و طبقه‌بندی شده‌اند:

1. نقش ITS در بهبود بهره‌وری

2. اثر تفکر ناب در کاهش اتلاف منابع

3. انطباق ITS با اصول حمل‌ونقل پایدار

۴. یافته‌ها و تحلیل

۴.۱ تأثیر ITS در کاهش اتلاف زمان و انرژی

بر اساس پژوهشنامه حمل‌ونقل (۱۳۹۹)، سیستم‌های هوشمند مانند GPS، مانیتورینگ لحظه‌ای بار، دوربین‌های کنترل ترافیک و ارتباطات V2V موجب کاهش تأخیرات، تصادفات و مصرف سوخت می‌گردند.

تحلیل: به‌کارگیری ITS در مسیرهای باری می‌تواند زمان توقف راننده را تا ۲۵٪ کاهش داده و راندمان سیستم را بهبود بخشد.

۴.۲ نقش تفکر ناب در لجستیک کالا

مقاله CIVILICA نشان می‌دهد تفکر ناب که بر حذف اتلاف تمرکز دارد، در لجستیک با حذف مسیرهای غیرضروری، یکپارچه‌سازی بارگیری و استفاده از اطلاعات لحظه‌ای محقق می‌شود.

تحلیل: سیستم‌های ITS با تحلیل داده‌های عملیاتی، ابزار کلیدی پیاده‌سازی لجستیک ناب محسوب می‌شوند.

۴.۳ انطباق ITS با حمل‌ونقل پایدار

مطابق مقاله پرتال جامع علوم انسانی، ITS با کاهش آلایندگی، کاهش تصادفات و افزایش کارایی، در راستای اهداف توسعه پایدار حرکت می‌کند.

تحلیل: توسعه ITS در حمل‌ونقل باری می‌تواند تا ۱۵٪ از آلایندگی ناوگان بکاهد و موجب افزایش ایمنی شود.

۵. پیشنهادها و راهکارها

۶. نتیجه‌گیری

حمل‌ونقل جاده‌ای کالا در ایران برای عبور از چالش‌های موجود نیازمند تحول فناورانه و مدیریتی است. تلفیق سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند با تفکر ناب، مسیری اثربخش برای دستیابی به لجستیک کارآمد و پایدار محسوب می‌شود. این امر نه‌تنها منجر به کاهش هزینه و زمان، بلکه موجب ارتقاء رضایت ذی‌نفعان و شفافیت در زنجیره تأمین می‌گردد. تحقق این چشم‌انداز نیازمند سیاست‌گذاری دقیق، سرمایه‌گذاری زیربنایی و هماهنگی بین‌نهادی است.

منابع

1. میاندوآبچی، ا.، نصیری، غ.، زمانیان، ع. (۱۳۹۹). تحلیل SWOT حمل‌ونقل جاده‌ای صادراتی. پژوهشنامه حمل‌ونقل.

2. سامانه CIVILICA. (۱۳۹۵). تفکر ناب در لجستیک حمل کالا. کد مقاله: 611178

3. پرتال جامع علوم انسانی. (۱۴۰۱). تحلیل راهبردی سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل.